Fernando Reyk idatzia

Fernando Rey itzultzaileak 2013ko urtarrilean 31 eskutik blogean idatzitako sarrera. Jatorrizkoa, HEMEN.

 

Gipuzkeratik haratago

Fernando Rey Escalera

Orain dela hilabete batzuk, Xabier Olarrak, gure liburu bati buruzko kritika bat ikusita, mezu hau bidali zidan posta elektronikoz:

Kaixo, Fernando:

Hona hemen zer ikusi berri dudan orain dela bederatzi hilabeteko Twitterreko mezu batean: ‘Hilabete bat Montalbanorekin’ irakurtzen ari naiz, italiar hizkuntzatik nafarrerara itzulitako bertsioan (!!!!!)”

Nik itzulitakoak gipuzkerara itzuliak izango dituk, beraz!!! Hamaika ikus-entzuteko jaioak gaituk!!!!”

Kritikak pizgarri izaten dira, eta zer pentsatua eman dit esaldiak. Haserregarri ez, baizik eta gogoetarako akuilu izan zait aipamena.

Andrea Camilleri idazle italiarraren hiru liburu euskaratu dira orain arte. Lehenbizikoa, Gauaren usaina, Josu Zabaletak itzuli zuen. Bigarrena nik, Hilabete bat Montalbanorekin izenburukoa, eta Ander Irizarrek, berriki, hirugarrena, Uraren forma.

Camilleriren ezaugarrietako bat, besteak beste, italiera ezohikoa da, italiera batutik asko urruntzen dena, sizilieraren kutsu nabarmena duena.

Mintzatu naiz beste bi itzultzaileekin, eta, nor bere estiloan, hirurok erabaki genuen euskara batutik sobera ez urruntzea, nahiz eta hirurotako bakoitzak bere ukitua eman jatorrizkoaren tonua nolabait adierazteko.

Itzulpen lanak egiterakoan, eta gehienbat literatur itzulpenetan, gauza bat izan dut gogoan beti: euskara batuan idatzi beharra dagoela, eta jatorrizkoaren berezitasunek behartuta baizik ez dugula atera behar batutik.

Hori hala dela, borroka edo tentsio pixka bat izaten dut gehienetan: neure buruarentzat ez naizela ari garbi edukita, hartzailea nor den aintzat harturik idatzi nahi dut, eta, horregatik, komunikazioa eta ulergarritasuna izanik helburua, garbi dut euskara aski estandarrean egin behar dela, baina, bestetik, nire euskara ez den batean idazteko nolabaiteko deserosotasuna sentitzen dut. Ni, bederen, bi dei horiei kasu eginez aritzen naiz itzulpengintzan. Eta, okerrak oker, ustez behintzat, euskara batuan idazten dut. Jakina, egunero aditzen dudan euskararen oihartzuna dute nire testuek, eta iruditzen zait zilegi dela. Baina, nik dakidala, txokokeriak uxatu nahian, euskara batua da idazten dudana, salbu eta jatorrizkoaren joko bereziren bat adieraztearren espres egindako transgresioak.

La forma dell’acquaren itzulpena irakurri dut, eta zuzenketa egin, nire adiskide Ander Irizarrek eta Xabier Olarrak eskatuta, eta irakurri dut, bestetik, Josu Zabaletaren L’odore della notte ere. Biek ala biek nork bere kutsua eman diote itzulpenari, euskara batutik deus gutxi aldenduz betiere, baina ez zaio inori iruditzen gipuzkerarako itzulpena denik. Baina, nonbait, traba bihurtzen dira jende askorentzat nafarreraren edo bizkaieraren aportazioak.

Irudipena dut euskara batuari buruzko kontzepzio hertsiegia dagoela. Nik dakidala, Euskaltzaindiak bere arau eta gomendioetan adierazitakoaz gainera, euskalki guztien baliabide sintaktiko eta lexiko guztiak dira euskara batua, Hiztegi Batuan edo OEHn baldin baditugu, eta EGLUn deskribatutako guztia da euskara batua.

Itzulpenetan, euskara zentral samarra erabiltzen saiatzen naiz. Dena dela, aberasgarria da literaturarentzat eta euskara batuarentzat mendebaldeko zein ekialdeko moldeek ere tokia izatea. Jende gehiegiren gogoan, gipuzkera aberastu bat da euskara batua, eta, denon hobe beharrez, askoz ere gehiago da edo izan beharko luke.

Ideia batzuk dabilzkit bueltaka buruan: nolako lekua duen euskalkiak itzulpengintzan; zilegi edo komenigarria ote den batzuek «Marteko euskara» deitzen duten hori erabiltzea —hango eta hemengo baliabide sintaktiko eta lexikoak nahasiz sortutakoa—, zenbateko autozentsura egin behar izaten duten Euskal Herriko muturretako euskaldunek…

Baina orain denari ezin heldu. Izanen dugu aukera geroago ere.